Då lyset kom

Hol fekk elektrisk straum i 1931. Men lenge før den tid hadde nokre på Geilo elektrisk lys frå kraftverket til Brusletto, blant dei besteforeldra mine i Skogheim.

Heime var det parafinlampe og fjøslykt. Det var så lett å forstå koss parafinlampa verka; veiken som sugde til seg parafin – og så var det å tenne på. Men i Skogheim var det altså ikkje på den måten, der vreid dei på ein brytar – og så kom lyset! Eg stod i stegen som stod oppi taket, og studerte lampa der. Lampeskjermen hadde ei form som eg trudde eg skulle gjera etter, ein kunne laga han av stivt papir. Heimkomen tok eg fatt på arbeidet. Langt på veg greidde eg å få til lampeskjermen, lik den i Skogheim. Men det vart eit vonbrot at han ikkje lyste!

Djupedal kraftstasjon

Men snart skulle det bli elektrisk lys heime òg. Oslo Lysverker hadde lenge arbeidd med planar om å bygge ut Holsvassdraget. Anleggsarbeidet kom så smått i gang i 1940. Men alt i 1930 bygde dei ut Djupedalsfossen med eit mindre kraftverk, som skulle skaffe kraft til anleggsarbeidet. I mellomtida skulle bygda kunne nytte krafta. Etter ein del att og fram vart det semje om ei kontrakt som gjekk ut på at Oslo skulle bygge Djupedal kraftstasjon, og Hol skulle leige 500 KW for 50 kroner per KW. Leigetida var 25 år med rett til framleige i 10 år for ein årleg pris på 25 kroner per KW. Kommunen ville ikkje – eller kunne ikkje ta det store økonomiske lyft og ansvar som følgde med elektrifiseringa. Derfor vart andelslaget Hol Elektrisitetsverk skipa 2. desember 1929 med 54 medlemer. Banken hadde ikkje hug til å gje lån til elektrisitetsverket. Mot pant i ledningsnettet og med ei rad personlege grantistar lykkast det likevel å få låne dei 140 000 kroner som ein trong. Og 30. august 1929 garanterte Hol kommunestyre overfor Oslo Lysverker for rett betaling av kraftleiga. Først 30. mars 1930 var denne garantien godkjent av departementet, og byggearbeidet kunne ta til.

Hasardiøst

I mellomtida stod det stor strid i bygda. Mange meinte at dette var eit hasardiøst tiltak, og styret vart sterkt kritisert. Oslo Lysverker bygde kraftstasjonen på under eitt år. Det var folk herifrå bygden som bygde kraftstasjonen. Det var ein solid arbeidsstokk! Heldigvis vart det teke eit bilete av dei 30 anleggskarane. Det private andelslaget Hol Elektrisitetsverk stod for bygging av kraftlinene. To elektrikarar frå Krødsherad, Godfred Sønsteby og Bjarne Bråten, og Asle Strand Vangen frå Ål sytte for installasjonen rundt i heimane. Asle Strand var sjef for dette arbeidet. Mens dei installerte i Holsbygda, budde dei heime hjå oss. Det var moro å sjå koss dei gjorde det. Ledningar av glansgarn festa på trinser som vart skruvde til veggen. Me lærde oss faguttrykk på kryllingdialekt: Det æ vel tre åttendels rør, vekje? Asle Strand brukte mykje telefonen: Dette er Asle Strand Vangen, guddag! – Noja, me var i hermealderen. Eg vart så glad i Bjarne Bråten, det var noko godt ved han som eg ikkje har gløymt. Godfret Sønsteby, som i mange år hadde installasjonsforretning på Geilo, fortalde i 1993 at det var vanleg med fire lamper og ei vippe på kvar stad. Var det installert lampe i eit rom som ikkje jamt var i bruk, gjerne kammerset, så vart lampa her knytt til ein vendar, slik at ein ikkje kunne slå på lyset i båe romma samstundes.

Historisk dag

27. mars 1931 var dagen då straumen vart sett på. Me venta og venta. Det vart så seint at eg hadde sovna, men vakna av det sterke lyset. Eg hadde ikkje kledd av meg, så eg kom meg fort ned. Merkeleg. Like lyst som dagen. Alle stad så reint og ryddig. Alle var oppe, klokka var kvart på elleve. Far gjekk nedi smia, starta den elektriske motoren. Parafinmotoren fekk avløysing.

Goffa kom nordi stugu. Brytarane vart prøvde. Dei verka. Alle var så høgtidelege. Det minte om juleeftan. Levord var også komen – han ville gjera seg kjend med den nye Rex-komfyren, som han visstnok hadde lita tru på. Han la like så godt handa på kokeplata, men kvakk av kor varm ho var. Noko av det mest fantastiske denne kvelden var utelampa, som lyste opp heile gardsrommet!

Då straumen vart sett på, var høgspentline frå Bry i Hovet til Flåten i Ustedalen, med grein til Hol stasjon, bygd ferdig. Like eins nødvendig lågspentnett. I 1933 vart det bygd line til Sudndalen og i 1939 til Mogrenda. Skurdalen hadde enno ikkje straum.

Kraftprisen til abonnentane vart sett ned både i 1934 og i 1942. Talet på abonnentar auka for kvart år, like eins overskotet. I 1942 var forbruket kome opp i 4 GWh. Det var få bygder som brukte så mykje straum.

Postbod

Elektrisitetsverket vart drive uhyre nøkternt. For å spare porto vart rekningane bore rundt og lagt i postkassene. Ein slik jobb som postbod fekk eg som 10-åring. Postrutene mine var til Bry i Nord-Hovet, til Asle Hammersbøen i Kvisla og til Kleivi i Mogrenda. Eg var ikkje kjent på alle desse stadene, derfor trong eg rettleiing. Breva la Kirkeluten etter kvarandre, i den rekkjefølgje ruta gjekk. Framkomstmiddelet var spark om vinteren og sykkel om sommaren. Betalinga var 5 kroner omgangen.

Hol Elektrisitetsverk var frå starten av privat. Men kring 1950 behandla Hol kommunestyre eit forslag om at kommunen skulle overta elektrisitetsverket. Det vart eit friskt ordskifte om dette i kommunestyret. Hermann Solhaug var blant dei som tala sterkt for overtaking, og sa mellom anna at elektrisitetsverket kan bli ei god mjølkekyr for kommunen. Då forlangte den ordhage Halvor O. Gauteplass ordet og sa at «Jau, e-verket kan nøk bli ei mjølkekyr – men eg trur det blir ikkje anna enn skummamjølk!»